میرزا کیست؟

میرزا یعنی میرزاده یا امیرزاده-فرزند امیر، شاهزاده، درعهد سربداران و تیموریان و صفویان ، میرزا به اول و آخر اسامی افزوده می گشت میرزا شاهرخ ، شاهرخ میرزا، میرزا بایسنفر، یعنی بایسنقر میرزا.

در عهد قاجاریه به آخر اسامی مثل محمدعلی میرزا، احمدمیرزا اضافه گشت .

میرزا درمعنای منشی، دبیر،شخص باسواد، شخص تعلیم یافته- که اگر به اول اسم اضافه می شد افاده احترام به فرد میگرفت.

میرزا بنویس:

منشی کم سواد، کاتب کم مایه،کسی که کار اداری مهمی ندارد، مشغول دفتر نویسی، سواد برداری،و مانند آن است .

حکم

حکم:

سندی مانند فرمان شاه ، رقم(شاهزاده)، که غیر از این دو گروه صادر می نمایند.

نوعی از فرامین است که از درجه اهمیت کمتری برخورداراست ، منظور نظر احکام کم اهمیت اداری است . احکام درزمان صفویه ظاهر بدون طغرا بوده است . اما درپایان احکام دوران صفویه نوشته می شد . مستوفیان عظام ، دیوان اعلی ، رقم این دستخط عطیه، را در ارقام خلود، ثبت نمایند. پس حکم دارای چنین خصوصیاتی است . ازدوران صفویه به احکام شرعی که توسط قاضی دارالسلطنه صادر می گشت حکم می گفتند که معمولا این احکام در دعاوی صادر می گشت . در دوران قاجاریه رقم منحصرا به اوامر و مخاطبات کتبی ولیعهد و شاهزادگان فرمانفرمائی و حکمرانی داشتند اطلاق می گردید دراین زمان اصطلاح حکم مترادف با رقم به کار می رفت .

رقم

رقم :به لحاظ لغوی معنای حکم وفرمان می دهد. درزمان صفویه فرامین پادشاهان اعم از کتبی یا شفاهی وبه احکام شاهزادگان وماموران عالیرتبه دولت عموما رقم گفته می شده است .

تقسیم بندی رقم:

۱.رقم خلعت                                   ۲. رقم تیول                        ۳.رقم مواجب

این کارکرد دوران صفویه است .

درزمان افشاریه درمجموع (کلا) به فرامین رقم گفته می شد اما در دوران قاجاریه رقم به احکامی (دستورات و خطابه هائی اطلاق می شد که از جانب ولیعهد و شاهزادگان بزرگ ایلات و حکام صدورمی یافت ، معمولا در رقم هائی که برای اعطای حکومتها و مشاغل صادرمی گشت درابتدا طغرای حکم والا شد می آمده است وبه مهر ولیعهد یا شاهزادگان می رسید و با لفظ آنکه آغاز می شدند.  محمدعلی میرزا : اگر میرزا پس از نام بیاید نشان داده می شود فرد شاهزاده است . اما اگر میرزا قبل از اسم آورده شود یعنی شخصی با سواد مثلا کاتب اسث

تیول/ تیول نامچه/خالصه جات

- تیول :این کلمه درمعنای اقطاع (زمین) به کار برده می شود .زمین یا سرزمینی که به کسی واگذار می گردد این عمل یا این واژه ایخانی می باشد . از دوران ایلخانی تا زمان قاجاریه رایج بوده است.

- تیول نامچه:

کتابچه یا کاغذی که فرمان مالکیت تیول درآن درج می شد.

خالصه جات:

ویژگی زمین کشاورزی متعلق به دولت یا پادشاه .ویژگی مالی که خمس و زکات آن پرداخت شده باشد.

یرلیغ /رقم /برگرفته از دوره آموزشی سند شناسی

- برگرفته از دوره آموزشی سندشناسی  آرشیو ملی ایران ۱۳۸۴

یرلیغ :کلمه ای است ترکی- مغولی واز اصطلاحات دوره مغولی است که به کلیه انواع فرمانها اطلاق می گردد درزمان تیموریان نیز این اصطلاح معمول بوده ودرتنظیم یرلیغ ها رسم بوده جای این کلمه یرلیغ را در متن سفید گذاشته و درحاشیه برابر همان سطح واژه یرلیغ را به آبارز می نگاشتند.

(چنانچه سنداصل نباشد و سواد باشد اصل مهر در ان جای نداشته باشد از موضع مهر استفاده می شود.)

- به فرامین دوره صفویه رقم گفته می شده وبا آنکه شروع می شده است .

ارض الاقدمین (خراسان)، دارالمومنین( استرآباد).

مقاوله نامه/ فرمان/مثال

- مقاوله نامه:

متمم و مکمل عهدنامه را گویند. عهدنامه در پروتکل یا قراردادی که گاه به همان عهدنامه (قرارداد)منضم می شود و یا مربوط به تکمیل و تصحیح موادی از عهدنامه یا قرادادهای سابق می باشد بنابراین خود معاهده ای است که معمولا برای اصلاح تغییر وتکمیل معاهده ای دیگر به کار می رود.

- فرمان:

درمعنای حکم، امر و دستور می باشد نوعی سند دیوانی – سلطانی است که حاکی از اوامر و دستورات شاهان بوده است که به مهر و طغرای آنها می رسیده است . لفظ فرمان درزمان افشاریه، رسمیت یافت و درزمان قاجاریه به کلیه احکام ودستورات مکتوب پادشاهان فرمان می گفتند، فرامین در زمان قاجاریه دارای 2 کاربرد بوده است :1. برخی مضمون اعطای لقب و واگذاری مناصب ومشاغل بوده است . و فرمانی که به منظور اعطای لقب صادر می گشت لقب نامه، نام می گرفت . 2. فرامین خطا که متضمن دستورالعمل ، توصیه ها ، سفارش ها و ارائه طریق ها بوده وپس از عنوان و خطاب با کلمه بداند آغاز می شدند و طغرا بر آن می کشیدند.

- مثال:  مربوط به دوران صفویه است وسندی است از جمله اسناد دیوانی که درمترادف با فرمان و حکم و کلمه مثال دارن، مثال نوشتن، مثال فرمودن به کار برده می شود.دردوران صفویه مفهوم مثال تغییرری کلی می یابد به این معنا که دستورات کتبی و حکم دیوان صدارت و دفتر موقوفات را که درباره امور حقوقی و قضائی ویا موقوفات صادر می شود مثال گویند.

از مختصات مثال آن است که در ظهریه آن محردان دارالانشاء حکم اشرف می نوشتند واز دیگر سوی طغرای پیچیده مخصوص مقام صدر در بالای آن دیده می گردد . دارای تحمیدیه مخصوص نیز می باشد هوالله و لا سواء.

تقسیم بندی سند

1. اسناد عرفی

2.اسناد شرعی

تقسیم بندی تاریخی ما از دیدگاه آرشیوی وسند:

۱. دوران قبل از صفویه

۲.دوران صفویه

۳.دوران افشاریه

۴. دوران زندیه

۵.دوران قاجار

1.( از آغاز تا مشروطیت                       2. از مشروطیت تا 1304 در زمان رضا شاه)

۶.پهلوی اول تا شهریور 1320 شمسی

۷.پهلوی دوم تا 1357

۸.دوران انقلاب اسلامی

عریضه ؛ارزش سند؛سند شناسی

 عریضه: نامه ای که معمولا خطاب به مقامی رسمی که حاوی شکایت از کسی و چیزی است . به عریضه شکایت نامه نیز گفته می شود. نامه ای که کسی به شخصی مهم و بلند مرتبه می نویسد. مهمترین عنصر سند تاریخ سند است . اگر تاریخ بصورت مستقیم در سند ذکر نگردد از طریق قرینه سازی می توان به آن پی برد.

ارزش سند از دیدگاه آرشیویست ها( ۲ ارزش):

۱. ارزش اولیه : اهمیت اداری و حقوقی آن است

۲.ارزش ثانویه : پژوهشهای تاریخی وسند پژوهی.

برای بازیافت اهمیت و ارزش سند، باید این نکته را بدانیم که چون گذشته چراغ راه آینده است باید علم به گذشته را خوب فراگیریم ، علم حال و آینده از طریق علم به گذشته است . پیشرفت ها و تجارب علمی ، فنی و تخصصی به گذشته ارتباط دارند،تجارب گذشتگان در اسناد تاریخی آنها نمودار می باشد. تمامی تجربیات علمی، فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی و ...گذشتگان از اسناد تاریخی آنها دریافت می گردد.

اسناد ارتباط مستقیمی با تاریخ و فلسفه می یابند. هویت هر چیزی به تاریخ و فلسفه اش باز می گردد . ما همواره زمانی می توانیم فلسفه تاریخ را بررسی نمائیم که رابطه علت و معلولی را بیابیم و بتوانیم روابط علت و معلولی را بین حوادث برقرار نمائیم ، چیستی های خلقت و جامعه شناسی تاریخی به فلسفه تاریخ و روابط علت و معلولی باز می گردد ، آنها کذب و دروغ را نمی توانند تشخیص دهند از درون تاریخی منتزع می گردد که ان تاریخ مبتنی بر سند است . اگر تاریخ چیزی را بدانیم فلسفه آن را نخواهیم فهمید . سند مهمترین عاملی است که بین اثر و موثر پیوند دقیقی ایجاد می نماید و روابط علت و معلولی حوادث را بخوبی بیان می نماید . سندتاریخ هدایتگر و اصیل را می سازد اگر تاریخ اصیل مبتنی بر سند، تدوین وتنظیم گردد ، فلسفه تاریخ می تواند برآیند آن باشد ، پس رابطه سند با تاریخ و تاریخ را با فلسفه باید بیابیم: نتبجه آن : ایجاد و شناخت تاریخ هدفمند، عبرت آمیز و مستند خواهد بود فلسفه ، واقعیات هستی و تاریخی را می خواهد بیان نماید.

سندشناسی چیست و کاربرد آن در هدف از آموزه های سند شناسی:

بررسی ، مصالح ، شکل ، اجزا و انواع سند ، محتوا شناسی ، سبک نگارش و اصطلاحاتی که با نگاهی علمی مورد تحلیل قرار بگیرد ، بعبارتی دیگر سند شناسی عینی بررسی تاریخی اسناد . در این دانش از قدیمی ترین تا جدید ترین سند مورد مطالعه قرار می گیرد . " ۴۰ سال" .

ریشه اجتماعی سندشناسی:

۱.تاریخ اجتماعی

۲.تاریخ دیوانسالاری

هدف تاریخ اسناد: آشکار سازی کاربرد اسناد تاریخی.

تعریف: چرا که اسناد برای تبادل نظر یا ارائه مطلبی از طریق نوشتار است که خود منجر به واکنشهای گوناگون از طرف مقابل خواهد شد ، پس سندشناسی روشن کردن توسعه تاریخی اسناد با محور قرار دادن کاربرد آنان به اضافه ساختار اسناد در زمانها و دوران گوناگون است .

- نتیجه علم سندشناسی:

۱. تعیین و تامین اصالت سند از نظر جعلی و اصلی بودن

۲. ارزشیابی بهتر از اسناد

۳.انجام بهتر مباحث سندد پژوهی وپژوهشهای تاریخی

۴.فهرست نویسی، تنظیم و توصیف اسناد

تعریف مدرک

ماخذ و دلیل چیزی را مدرک می گویند اما اکثر آرشیویست ها سند و مدرک را یکی می گویند اما به لحاظ معنائی می توانند مترادف و یکی باشند.

مدارک به غیر از اسناد تاریخی می باشند: به عنوان مثال ، فیلم ، عکس ، پوستر ، نوار و ... مدرک نام می گیرد ...در واقع به سندهائی اطلاق می گردد که تاریخی شده باشند.

سند تاریخی: سندی که شامل مرور زمان می گردد و ارزش و قابلیت نگهداری دائم را دارد در معنای اصطلاحی سند تاریخی گفته می شود ، اسناد تاریخی در بایگانی ها نشان داده می شوند و آرشیو ملی بایگانی کل است .

۲ گروه مراجعه کننده اساسی آرشیو ملی:

۱. دولتمردان

۲.پژوهشگران تاریخ

*آزمون و خطا درکشورهایی که پژوهشگران برای انجام امور تحقیقی خود به آرشیو ملی مراجعه نمی کنند بسیار زیاد است .

اسنادتاریخی دارای سه مرحله ارزشی می باشند:

۱.اداری و حقوقی

۲.تاریخی و سند پژوهی

۳.فرهنگی

۱.ارزش اداری و حقوقی: سند پس از طی مراحل اداری، جاری و نیمه جاری پس از انتقال در بایگانی کل نگهداری می گردد .درارشیو ملی هر سازمان و نهادی ممکن است دوباره پس از انتقال ، سفارش به این مکان مراجعه و سندی را درخواست نماید.

مدیریت اسناد: از طریق این واحد مدیریتی و از طریق بایگانی کل به دستگاهها پاسخ داده می شود.

مدیریت آرشیوی: پس از طی مراحل لازم ارزشیابی ، مهمترین آن ها به بایگانی منتقل می گردد.

۲.ارزش تاریخی: قابل توجه مورخان و پژوهشگران تاریخی برای تدوین و تنظیم سند.
۳.ارزش فرهنگی: شناساندن سند به مراجعه کنندگان ، پژوهشگران ، محققان و ....