برات

سندی است دیوانی و مالی  . این سند از ۴ قسمت مشخص تشکیل شده است که از جمله اسناد مالی و ملاک داد و ستدهای پولی بوده و به حواله ای گفته می شد که جهت وصول مبلغی از در امد مفرد مربوط به دولت و حکومت و به عهد منبعی مشقص و یا شخصی معین صادر می گردید.

ترکیبات سند برات:

۱.صدور حساب  ؛ ام الحساب؛ که در این بخش موضوع برات مشخص می گردد که این موضوع شامل مواجب.مستمری. مقرری. الواصل. تکلیف. وظیفه است . حدود۴۹ عنوان و موضوع برات وجود دارد.

۲.تاریخ برات : که با فاصله ای مشخص ‍پس از صدور حساب می آید. تاریخ سال فقط ذکر می گردد آنهم تنها به سال ترکی .

۱.مبلغ برات : که با خط سیاق نوشته می شده و بصورت حروفی هم نوشته می شد و بعد نصف آن را نیز می نوشتند که کسی نتواند آن را تغییری دهد یا دستی در آن ببرد.

۲.منبع و محل پرداخت برات: کمی پایین تر از مبلغ، نام شخص یا منبعی که مبلغ برات به وسیله او یا ابواب جمعی او بایستی پرداخت شود و با ذکر تاریخ صدور برات و باز این قسمت را مهر می کردند.

القاب تکریمی

القابی هستند با عناوینی احترام آمیز. برای عالیترین صاحب منصبان حکومتی درزمان صفویان.

درزمان قاجار عناوینی احترام آمیز برای مناصب نسبتا ‍پایین کشوری و لشکری.

یوز باشی:

فرمانده ۱۰۰ نفر از غلامان دربار را یوزباشی می گفتند.

امیر تومان:

فرمانده ۱۰۰۰۰ نفر از سپاهیان و غلامان را گویند.

امیر نیم تومان:

فرمانده ۵۰۰۰نفر از غلامان و سپاهیان را گویند.

سند فرد

در اصطلاح دیوانی ورقه ای را که به اندازه نصف قطع خشتی و باریکتر بوده و منشیان و مستوفیان دیوان سواد فرمانهاو احکام و همچنین جمع و خرج دولت و ایالات و ولایات و یاخرج خاصی را بروی آن نوشته و آنها را روی مهم دسته می کردند که به آن فرد، فرد حساب و جمع آنها را افراد محاسبات می گفتند دراصل مجموع فرامین و احکام یکسان را بین دو تخته چوبی می بستند و کناری نگهداری می نمودند این نوع اصطلاح در طول دوره تاریخ اسلامی متداول بوده است .

مشافهه

سندی است که در خصوص تاریخ شفاهی در لغت به معنای رویاروسخن گفتن ولی در تداول دیوانی قرن 5 دستورخطائی بوده که ‍پادشاه درباره امری مهم خودزبانی با شخصی از معتمدان خویش می گفتند و آن مطالب را بر کاغذی می نوشتند و بدست آن رسول می سپردند و یا مطالب مکتوب را برای آن شخص مورد نظر می فرستادند. اگر در سندی عبارت ذیل موجود باشد، هو الشافهه العلیه العالیه؛ در ظهریه یا حاشیه سند این سند مربوط به زمان صفویه است .

اختیارنامه

فضای تاریخی سند مربوط به زمان غزنویان بوده است . نوعی مکتوب (نامه) که طی آن اختیارات وسیعی به فردی داده می شد برای انجام ماموریتهای خاص و بسیار مهم.

شجره

متداول این سند مربوط به زمان صفویه است . شاه فرمانی را به افرادی که از زمره مربیان  معتمدان و افراد خاص بوده اینان از طریق آن فرمان به میان ارباب ارادت بروند و به آنان اطاعت از شریعت و شیعه اثنی عشری را تفهیم نمایند.

سابقه این سند به شیخ صفی الدین اردبیلی باز می گردد. طغرای شجره در وسط صفحه به کار برده می شد و در بین سطرهای چهارم و ‍‍‍‍پنجم در حاشیه و با دو رنگ طلائی و قرمز این طغرا کشیده می شد و دارای تحمیدیه مخصوص است که این است : الله محمدعلی.. که نام شاه را با نام ضمیر اول شخص به کار می بردند برخی شجره نامه ها دارای تحمیدیه های کاملتری می باشند.

   هوالله سبحانه الملک لله

بسم الله الرحمن الرحیم         یا محمد یا علی

آل تمغا

این سند در زمان تیموریان، آل جلائر و احتمالا در بیش از آنها در زمان ایلخانان صادر می شده . آل تمغا از جمله اسنادی بوده که برای تایید و تاکید فرمانهای قبلی صادر می شده است . پس از این دوره از آل تمغا نشانی نخواهیم دید و مختصاتی در ان تمغا دیده می شود که شبیه سند نشان است درزمان صفویه سندی که درزمان صفویه به آن نشان می گفتند در زمان قبل به آن آل تمغا می گفتند..

خطاب -عهد

خطاب در معنای لغوی در معناهای عنوان ، لقب ، حکم ، فرمان، و پیام کتبی است که می تواند پیامی شفاهی نیز باشد. براحکامی اطلاق می شود که صدور در مقام صدور در بالای عرایض ، شکایت نامه ها، دادخواهی ها، خطاب به حاکم و دیگر ماموران حکومتی می نوشتند این احکام با جمله خطاب عالی شد همراه بوده است . مخاطبه در زمان و دوره غزنویان به فرمانهائی که برای اعطای لقب به کار برده می شد در تاریخ بیهقی آمده است . مخاطبه امر فاضل به او و اورا امرکرد.

عهد: سندی است که تا زمان ایلخانی متدوال بود .سندی است که ولیعهد یا خلیفه آن را صادر می کرده است .و این را برای فرمانروایان می فرستاده تا اجازه فرمانروائی آنها باشد ولی در عهد قید می کردند که باید به اصول شریعت پایبند باشد . صاحب عهد باید تابعیت خود را اعلام می نمود . عهدنامه های امروز با عهد متفاوت است . آن فرمانروائی که حکم و عهد را به او می دادند باید در پائین عهد سوگند محکمی می خورد که به شریعت و خلیفه پایبند باشد.

ملطفه

نامه لطیف آمیز است در معنای کلی تر و دقیق تر به نامه باریک ، نامه خرد گویند که در آن موجز و خلاصه مطلبی را نویسنده نوشته مختصر در معنای نامه ای است کوچک که به طریق ایجاز، حاوی خلاصه مطلب باشد در معنای عرایض و گزارشهای زیر دستان به روسا و فرمانداران و بزرگان و نیز به معنای دستخط های مختصر خلیفه و شاه گفته می شده است .

اگر ملطفه به خط منشیان نوشته می شد و شاه آن را توقیع می کرد به آن ملطفه توقیعی می گفتند – ملطفه خرد حاوی گزارش و دستخط های محرمانه نیز بوده است .

منشور

سندی به معنای فرمان (شاهی) پادشاهی و برخی گویند در معنای فرمان پادشاهی در لطف و عنایت باشد. فرمان شاهی  یا فرمان پادشاهی به فرمانهای سرگشاده پادشاهان که محرمانه و در رمز نبوده اطلاق می شده است . دردربار پادشاهان فارسی زبان ، به فرمان منشور اطلاق می شد. پیش از اسلام از زمان کورش این قالب منشور به کار برده می شد امام تحت اللفظ منشور پس از اسلام است . در حالیکه در دربار ترک زبانان فرمان پادشاهان را مثال می گفتند.