دواصل فهرست نویسی

در فهرست نویسی دو اصل مهم و اساسی وجوددارد:

.منشا

.حفظ نظم اولیه

فهرست نویس باید کنترل و تسلط کامل بر سند داشته باشد مرحله بازبینی پس از مرحله کنترل می باشد.

کلمه فهرست  از فهرست پهلوی گرفته شده است جدولی است شامل ابواب و اصول کتابت درابتدا تا انتهای آن . صورت اسامی چیزی، نوشته ای که اسامی کتابها در ان باشد در زبان عربی به آن فهرست می گویند واژه فهرست در معنای نمودار و خلاصه نیز به کار برده میشود.

فهرست نویسی

سیاهه ای از اطلاعات معینی درباره کسی یا چیزی است و نیز درمعنای چکیده نیز می باشد.

فهرست نگار:

کسی که مشخصات کتاب را به شکلی الفبایی تنظیم می نماید.

تقسیم فهرست نویسی در کتاب:

فهرست نویسی در کتاب به 2 دسته تقسیم می شود:

1. فهرست نویسی توصیفی...فیزیکی
2. فهرست نویسی تحلیلی...موضوع کتاب.

در نسخ خطی فهرست نویسی دقیق تر می باشد و از 2 جنبه مورد بررسی قرار می گیرد:

1. کتاب شناسی ....مولف کتب ...انواع کتاب..
2. نسخه شناسی: شامل خصوصیات ظاهری کتاب است ، کیفیت جلد، اندازه ، اوراق ، نوع خط ، نامه کتاب ، محل و سال کتابت  خصوصیات عناوین کتاب، تصحیحات حواشی، نسخه های خطی، نام حاشیه نویس، جدول بندی، تعداد اوراق و برگها و سطرها...

مهمترین مسائل در ارزیابی نسخه های خطی

1. بحث موضوع کتاب ، قدمت نسخه خطی د رخور کتابشناسی و وضعیت فنی که درحوزه نسخه شناسی می باشند.

توصیه برای رعایت اصول ذیل توسط فهرست نگارین : فهرست نگاران چه مواردی را باید رعایت نمایند:

1. داشتن یکدستی اطلاعات
2. به کارگیری روش واحد در فهرست نویسی.
3. بع کارگیری روش واحد در اطلاعات .
4. استفاده از اسم اشهر یا کنیه.

زمان و زبان سند

استنباط صحیح ا ز متن و استخراج نمایه های اسنادی

مهمترین عوامل در فهرست نویسی اسناد: در شاخصه های لازم جهت فهرست نویسی.

1. آشنایی اجمالی با زمینه و دوره های تاریخی اسناد& به ویژه تاریخ معاصر، بخصوص از صفویه به بعد
2. آشنایی با نوع سند به شکل عام و خاص و مباحث سند شناسی.
3. آشنایی با انواع خط و زبان
4. تسلط کامل فهرست نویس بر ادبیات سند خوانی و اصطلاحات دیوان سالاری و اداری.
5. آشنایی با مباحث اقلیم شناسی ، تقسیمات کشوری، و جز شناسی روستاها و شهرهای ایران .
6. آشنایی با رجال شناسی
7. آشنایی با عناصر سندشناسی ، مهر و سجلات و خطوط و..
8. آشنایی با سیر تحولات اداری و دیوانسالاری
9. آشنایی با شرایط اجتماعی و فرهنگی و سیاسی زمان
10. تسلط بر عنوان نویسی. چکیده نویسی و محتوا نویسی
11. تسلط بر واژگان درون و محتوای اسناد
12. شناخت انواع پرونده ها و نامه های اداری . اُیین نامه . نصویب نامه . بخشنامه و ....
13. آشنایی با اصول و ضوابط آئین نگارش و سجاوندی
14. آشنایی با انواع چکیده

درهامش-مراحل سند خوانی و سند پژوهی

سمت راست سند را که خالی می گذارند و حاشیه می نویسند درهامش گویند.

مراحل سند خوانی و سند پژوهی:

1. خواندن سند
2. بازنویسی
3. مقابله
4. معرفی نوع زبان تاریخی
5. اندازه، تعداد، نام صادر کننده سند، نام محتوای سند.

سجع

سجع هر قدر هنری باش به ۲ بخش فرعی و اصلی تقسیم می گردد گاه با استفاده از صفت برائت استمهلال نام صاحب مهر آیه یا حدیثی انتخاب می شده است مثلا سجع مهر شیخ ابراهیم جزائری به این صورت بود : سلام علی ابراهیم ....

سجع مهر شیخ فضل الله نوری : ذلک افضل الله یوتیه من شاء.... تاریخ قران ۱۳۰۹ ق بوده است .

سجع مهر امیرکبیر:

عبدالراجی محمدتقی.

سجع شیخ محسن ریحان آبادی: یا محسن قد عطاک.

سجع مهر آقا محمدخان قاجار: افوض امری الی الله عند محمد.

مشخصات مهر نویس

 یک مهر نویس باید با موضوعات ذیل آشنایی کامل داشته باشد:

1. آداب الخط
2. آشنایی با عروض
3. آشنایی با رجال
4. آشنایی با آیات و ادعیه

سجع یابی

سجع یابی:یکی از مهمترین وسائلی که درتصدیق سند نقشی اساسی دارد مهر می باشد که محرران در زمان استنساخ سند نویسی اثر مهر را با عباراتی مانند محل مهر، سجع مهر، موضع مهر، ... متذکر می شدند . نقش و سجع مهرها گویای مقام و طبقه اجتماعی صاحبان بوده است . مهرهای فرو دستان کوچک ، معمولی و عادی از ظرائف خطاطی و حکاکی بوده است . حال آنکه سجع مهرهای علما، تجار و درباریان درشت و حاوی ادعیه و آیات و از نظرخط، مهر کنی متبکرانه و هنرمندانه بوده است . مهرها به 2 جزء اصلی تقسیم می گردیدند:

1. عبارت

2. سال ساخت(نقرکردن)

و ظاهرا انتخاب مهر و سجع مهر با همفکری افراد صورت می گرفته است .

سجع ها درمهر هنرمندانه است در قالب کتببه مقیارنویسی و مقطع نویسی خاصه به صورت دو سطری یا دو کرسی.

سواد گیری

سواد گیری:اگر سندی را با این مضمون داشتیم آن سند سواد است : اخذ منه سواد. این سند اصل نیست یادداشت است .

کاتبان مجرب زمانیکه می خواستند چند نسخه از یک سند را بنویسند روی نسخه اصلی یا گاهی اوقات دررونوشت یا سواد اول می نوشتند. اخذ منه السواد یعنی از این نسخه چند نسخه نوشته شد.

مصالحه نامه -اصطلاحات سند شناسی

مصالحه نامه :شاخصه اصلی نوعی واگذاری می باشد و اصل و بنا بر رضایت شخصی است پس رد و بدل مورد معامله و پول و جنس و...

اصطلاحات سند شناسی:

به ابتدای ماه غره گویند. به وسط ماه سلخ گوبند و به آخر ماه تنضیف گویند.

مهر کشی (مهر کشی):

اسناد شرعی گاه نیاز به فسخ و ابطال داشته اند مهر را عینا در اورده و بیرون می آورند و خود متن می مانده است و سند حفظ می گشته است به این کار عمل مهر کشی یا لاشه کردن می گفته اند. برای ابطال با فسخ اسناد شرعی، عینا جای مهر را به همان اندازه خارج می کردند.

محتب الملکی

مامور رسیدگی به اجرای احکام شرعی، نظارت بر کار مردم بازار، مع کالبان از امور شرعی و تقلبات و جلو گیری از کارهای نادرست .

دفتری کردن مثالها(امثله ها):

ثبت دفتر موقوفات دیوان صدارت العلی العالی شده است یا ثبت دفتر موقوفات شد و یا ثبت سر کار سررشته شد.